Julio, augusto e , detalios.
Post annos de recerca, Interlingua comenciava con le Interlingua-English dictionary (IED) e le Interlingua Grammar (IG), ambes publicate in anglese in 1951.
Le IED comencia con un Introduction que explica como le parolas de Interlingua esseva derivate de linguas existente. Qui vole leger textos in interlingua, o mesmo scriber in le lingua, non debe saper lo. Illes pote usar le dictionarios existente, que es bastante extensive.
Totevia, il pote esser interessante saper del methodo de extraher parolas. A vices, quando parolas es necesse pro cosas que non ancora existeva in 1951, e que es non in proxime additiones al dictionarios, le methodo pote esser de novo applicate.
Como dicite, le Introduction al Interlingua-English dictionary esseva scribite in anglese. Il ha un traduction in interlingua, e hic e hic es versiones in ambe linguas, latere a latere. Mi summario es anque originalmente in anglese, ma vos ora lege le traduction.
Le Introduction es in belle phrases anglese. Belle e complicate, con multe parolas international. Tro complicate, secundo mi opinion. In le passato varie vices, durante un vespere, fatigate post altere travalio, io essayava leger e comprender le Introduction. Io legeva iste phrases deliciose, e quasi sempre io comprendeva tote le parolas, ben que necun significato coperiente penetrava mi cerebro. Tro difficile, tro complexe.
Tamen mi habilitates lingual in anglese es sufficiente. Post dormir ben, io pote ben comprender que exprime le phrases. Ergo isto io ha facite, e ora io va tentar rescriber lo que io ha legite in terminos multo plus simplice, focalisante sur exemplos concrete.
Io non cita texto, pro non interrumper le fluxo de leger. Ma il habera numeros de pagina in cifras roman, que se refere al secunde edition del IED, de 1971. Per exemplo (xli) es pagina 41. Le ligamines es cliccabile, ergo qui vole controlar mi summario contra le texto original de Alexander Gode, pote facer lo.
Le compilatores del IED voleva presentar un vocabulario international (xvii, xviii). Le IED non es un grammatica, e non es un dictionario anglese-interlingua.
Alcunes dice que nos deberea usar un lingua natural existente como le lingua auxiliar universal. Isto implicarea que personas qui non parla le mesme lingua, ubique in le mundo, poterea usar iste lingua pro communicar.
Tal linguas ha existite. Es sovente le lingua de un pais potente, o le lingua de un cultura influente (xix). Le greco tardive era un tal lingua, e le latino del medievo. Le swahili ha iste rolo in Africa Oriental, chinese mandarin in China (xix). Iste linguas es totes linguas natural, non linguas planate e construite.
In le mundo moderne nos ha le “lingua” de scientia e technologia. Isto non es un lingua complete, sed consiste de terminos e phrases international (xx), facto que lo face le nucleo de un lingua complete. Illo contine fragmentos del sol lingua vermente international que nos habe.
Iste nucleo, le vocabulario international, es lo que le equipa del IALA (International Auxiliary Language Association) ha colligite, e presentava in 1951 in le IED.
Nos cerca vocabulos international, vocabulos que occurre in multe linguas. Vocabulos pote esser international proque illos es cognite in linguas relatate. Per exemplo, le anglese ‘house’, frison ‘hûs’, nederlandese ‘huis, germano ‘Haus’, e svedese ‘hus’ se resimila, sona similar, e habe le mesme signification. Istes es international, ma solo intra le gruppo de linguas germanic.
Le vocabulo ‘automobile’, construite in Francia de un elemento ab le greco e un ab le latino, ha disseminate se a quasi omne linguas del globo.
Le vocabulo ‘igloo’ es cognite in quasi omne linguas, ben que clarmente poches sape le inuktitut, le lingua de su origine (xxi, xxii).
Alcun linguas ha recipite multe parolas. Un exemplo es le anglese. Alcun linguas ha emittite multe parolas, exemplos es le greco, le latino, su filias, e le anglese. Per observar tal linguas, nos non debe considerar inuktitut, proque le parola international ‘igloo’ nos attinge comocunque, via altere linguas.
Multo vocabulos technic e scientific contine elementos grec e latin, ben que istes non vermente es vocabulos grec o latin. Un parlante del greco ancian non saperea que es un telephono, proque le apparato non habeva essite inventate, e le parola non existeva in greco, ben que ambe elementos es grec in origine (xxiii).
Un parola es international si ce es trovate in tres del quatro linguas italiano, espaniol e/o portugese, francese e anglese. In iste linguas le parolas debe esser similar in forma e significato. Germano e russo pote servir como supporto additional, si non bastante del altere linguas ha le parola. E espaniol e portugese es linguas importante, ma lor contribution es sovente le mesme, pro isto illos conta insimul como solo un lingua (xxv, xxvi).
Non solo le parolas moderne del linguas moderne conta, ma anque parolas plus vetere, que pote haber lassate su marcas. Per exemplo, il sembla difficile trovar un parola international pro le anglese ‘to kill’. Le francese ha ‘tuer’, in espaniol e portugese il ha ‘matar’, e in italiano ‘uccidere’. Totes differente. Que facer?
Le solution es in le francese ‘occire’, hodie obsolete o humorose, e in espaniol ‘occiso’, originalmente le participio passate de un verbo, hodie inusate, ‘occidir’. Ergo le parola in interlingua es: occider (xxvii).
Le parolas trovate in le linguas fonte debe esser de forma correspondente, sed nos non debe esser tro stricte super isto. Per exemplo, ‘amaritudine’ in italiano corresponde perfectemente a ‘amertume’ in francese a ‘amargor’ in espaniol. Il ha anque le vocabulos ‘amarore’ e ‘amarezza’, con suffixos ancora differente.
Tote iste parolas ha le mesmo significato. In despecto del desinentias differente, illos pote esser usate pro derivar un vocabulo international: ‘amaritude’.
Exemplos similar: anglese: ‘fanatical’, francese: ‘fanatique’, italiano: ‘fanatico’. Interlingua: fanatic. Le extra suffixo ‑al in anglese, sin signification, non es un problema. Le mesme con ‑ious: anglese ‘voracious’, francese ‘vorace’, espaniol ‘voraz’, interlingua: ‘vorace’.
Le parola ‘proximity’ existe in anglese, ma il non ha ‘proxim’ o ‘proximous’. Tamen ‘proxime’ es un bon parola de interlingua con supporto anque del anglese.
‘Fiammifero’ es solo italiano, non trovate in altere linguas de controlo. Sed le resultato in interlingua es ‘flammifero’, proque le elementos ‘flamma’ e ‘‑fero’ anque trova supporto in altere linguas (xxvi, xxvii, xxviii, xxix).
A vices il non ha bastante exemplos in le linguas de controlo romance (italiano, francese, espaniol/portugese) pro includer le parola in le vocabulario international. Tunc un parola anglese, que es differente in forma, ma que ha le mesme origine via le proto-indoeuropeo, pote facer le parola valide.
Duo exemplos:
Espaniol ‘haya’, portugese ‘faia’, italiano ‘faggio’. Tres linguas, ma solo duo ‘unitates’, proque espaniol e portugese conta como un. Ergo non bastante.
Ma le anglese ‘beech’ es cognate, ben que on non facilemente pote vider lo. Le origine commun, in le lingua indoeuropee reconstructe, esseva ‘bʰeh₂ǵos’. Assi il ha tres unitates: es/pt, it, en, que basta. In interlingua le parola es ‘fago’, del latino ‘fāgus’.
Il ha in italiano ‘fratello’ (de facto ‘frate’; ‘‑ello’ es un suffixo diminutive, que non es hic relevante), e in francese il ha ‘frère’. Ma le espaniol e portugese usa un altere parola: ‘hermano’ e ‘irmão’. Anque hic, le cognato indoeuropee in anglese, ‘brother’, via ‘bʰréh₂tēr’ del proto-indoeuropeo, face le tres complete, e le parola in interlingua es ‘fratre’.
Quando il se tracta de un cognatessa via le indoeuropeo, le forma del parola international es determinate per le parolas romance trovate (hic: in le prime exemplo per espaniol, portugese e italian; in le secunde per francese e italiano), non per le parolas germanic (hic: le anglese). Ergo le parolas in interlingua habe f, non b, como lor prime littera e sono.
Referentia: pagina xxxvii.
Parolas international non debe haber le forma de un parola italian, francese, portugese, anglese etc. Lor formas debe esser international (xxix).
Le ‘ie’ in ‘tierra’ is typicamente espaniol, ergo debe non occurrer in le parola in interlingua. Le desinentia ‑e del francese ‘terre’ is typic del francese e de necun del altere linguas de controlo. Ergo le parola international non fini in ‑e. Le parola in interlingua es ‘terra’.
Le ‑er del parola francese ‘aimer’ es typicamente francese. In interlingua le parola es ‘amar’.
Interlingua habe ‘vorace’, non *‘voraciose’ o alco similar, proque le ‑ious in ‘voracious’ es un capricio solo del anglese.
Del parola latin ‘causa’ proveni duo parolas del interlingua: causa e cosa. Le significatos es differente. ‘Causa’ es supportate per ‘causa’ in espaniol e portugese, e ‘cause’ in francese e anglese. ‘Cosa’ trova su base in italian e espaniol (‘cosa’), portugese ‘cousa’ (ora ‘coisa’), e francese ‘chose’ (xxx).
Parolas latin in ‑alis habeva un forma declinate in ‑ale, que deveniva le base pro le parolas in linguas de controlo romance. Nonobstante, ‑ale supervive in italiano, le alteres ha simplemente ‑al. Dunque interlingua ha ‑al tamben (xxx, xxxi).
Super vocabulos latin in ‑ilis (xxxi):
| latino | latino (caso oblique) |
italiano | espaniol / portugese | francese | anglese | interlingua |
|---|---|---|---|---|---|---|
| agilis | agile | agile | ágil | agile | agile | agile |
| fossilis | fossile | fossile | fósil / fóssil | fossile | fossil | fossile |
| cīvīlis | cīvīle | civile | civil / cível, civil | civil | civil | civil |
| mōbilis | mōbile | automobile | automóvil / automóvel | automobile | automobile | automobile |
| infantilis | infantile | infantile | infantil | infantile | infantile | infantil |
| ōrdō | ōrdine | ordine | orden / ordem | ordre | order | ordine |
| asinīnus | asinīnō | asinino | asinino | asinin | asinine | asinin |
| arbor | arbore | albero | árbor / árvore | arbre | – | arbore |
| professor | professōre | professore | profesor / professor | professeur | professor | professor |
| latino | latino (caso oblique) |
italiano | espaniol / portugese | francese | anglese | interlingua |
Alcun commentarios a lo que nos pote vider in le tabella in supra.
In le columna leve es le nominativo del latino classic. Totevia le vocabulos de linguas romance ha typicamente developpate ex le collapso in un, de casos non-nominative del latino vulgar. Insimul illos es appellate le caso oblique. Ille formas es in le secunde columna del tabella (xxxi).
In anglese ‘agile’ e ‘fossil’ ha desinentias differente, ma isto non es vidite in le altere linguas de controlo. Ergo ille parolas es ‘agile’ e ‘fossile’ in interlingua, cata un con le mesme desinentia ‑ile.
Comparante le formas in varie linguas, de lo que ha devenite ‘civil’ e ‘agile’ in interlingua, nos vide un patrono de accentuation: si le desinentia es ‑il, le accento es sur illo (e.g civíl); si es ‑ile, le accento es sur le syllaba ante le desinentia (e.g. ágile). Le mesme patrono existe con le litteras ‘n’ e ‘r’ in vice de ‘l’: compara ‘asinin’ (accentuate asinín) con ‘ordine’ (órdine); e il ha ‘professor’ (professór) ma ‘arbore’ (árbore).
Illo es le regula de pronunciation ‘lenere’ (xxxi, liii).
Infinitivos in interlingua fini in ‑ar, ‑er o ‑ir, proque solo le italiano ha ‑are, ‑ere e ‑ire (xxxi) (*).
Multe verbos que habe ‑er in interlingua, habeva ‑ēre in latino. Le ē longe era accentuate. Totevia, alcun verbos latin habeva ci un 'e' curte (ĕ), e tunc le accento cadeva sur le syllaba ante isto.
Le nota al fundo del pagina in le paragrapho 148 del Interlingua Grammar describe un variante collateral de interlingua, in le qual ille duo typos de verbos esserea distinguite. Verbos latin in ‑ĕre haberea ‑ere in interlingua, accentuate ante ille suffixo. Exemplos: áddere, dícere e pérdere. Verbos latin in ‑ēre fini in ‑er in iste interlingua collateral, como in le forma standard del lingua. Le suffixo es accentuate, per exemplo ‘temér’ e ‘facér’ (xxxi). (Le accentos ci scribite super vocales es solo pro clarificar le accentuation, in le orthographia normal de interlingua illos non es usate.)
In interlingua standard, verbos latin in et ‑ĕre, et ‑ēre, habe ‑er in interlingua, que es le syllaba accentuate de ille vocabulos. Exemplos: adder, dicer e perder, pronunciate addér, dicér and perdér.
Il ha un connexion inter iste differentia que existeva in latino, e le presentia de radices regular e irregular, ab le qual altere parolas pote esser derivate. Plus information es in Appendice 1 del Interlingua Grammar.
In le linguas romance francese, italiano, espaniol e portugese, multe adjectivos prende un forma differente, dependente del genere del substantivo al qual illos pertine, feminin o masculin. Per exemplo in espaniol on pote dicer Santa María, sed Santo Domingo.
Altere adjectivos nonobstante ha solo un forma. In portugese, on pote dicer “O Brasil é um grande país. São Paulo é uma grande cidade.” Le adjectivo es “grande” in ambe casos, ben que “cidade” es un substantivo feminin, e “país” es un substantivo masculin.
Iste adjectivo es ‘grande’ in interlingua tamben. Si interlingua sequeva le grammaticas de linguas romance, illo haberea le formas ‘sancta’ e 'sancto’. Ma non ha: interlingua in iste respecto seque le anglese. Pro isto le adjectivo es semper simplemente ‘sancte’ (xxxii).
Il serea possibile usar le vocabulario international con grammaticas differente, que distingue parolas feminin e masculin. Isto on ha essayate (xxxii).
Le parola de interlingua ‘pede’ ha un ‘d’, ben que in latino le parola esseva ‘pes’ con un littera ‘s’. La ration es que parolas in linguas romance normalmente non proveni del forma latin in le caso nominative, que es le forma listate in dictionarios. ‘Pied’ in francese e ‘piede’ in italiano proveni del latino ‘pedem’, in le accusativo.
Un avantage additional de usar isto anque como le base del parola de interlingua, es que on facilemente vide le relation con altere vocabulos. Exemplos es le parolas pedal, pedestallo, pedon, pedestre, que totes habe iste littera ‘d’ (xxxii, xxxiii).
Ancora un caso ubi on vide vocabulos relatate es: temporal, temporari, temporanee, temporisar, temporisation. Le parola basic es ‘tempore’, que liga le altere parolas, ben que in italiano e portugese le parolas es ‘tempo’, e in espaniol ‘tiempo’.
Al flanco de ‘tempore’ existe in interlingua anque un parola ‘tempo’, un termino musical imprestate per multe linguas ab le italiano, que se refere al velocitate de musica, e per extension anque de ambular, etc. (xxxiii, xxxiii).
Le pumpa de sanguine in le corpore human in interlingua es le ‘corde’, parola que face clarmente visibile le relation con cordial, cordialitate, cordifolie, cordiforme, cordipetale. Le linguas fonte totevia non habe iste ‘d’ in le parola base: cuore in italiano, cœur in francese, cor o coração in portugese, corazón in espaniol (xxxiii). (‘Corage’ nonobstante non ha un ‘d’ in interlingua, e proveni de un derivation latin que anque non lo habeva.)
A vices le mesme parola latin genera duo familias de parolas o series derivational. Isto pote occurrer quando mechanismos de evolution natural, e de imprestos posterior, es ambes active. On dice tunc que le lingua fonte possede duplettos (xxxiv).
| latino | italiano | espaniol | portugese | francese | anglese | interlingua |
|---|---|---|---|---|---|---|
| causa | cosa | cosa | cousa, coisa | chose | (thing) | cosa |
| causa | causa | causa | cause | cause | causa |
Altere casos, con causas plus complicate, son:
| latino | italiano | espaniol | portugese | francese | anglese | interlingua |
|---|---|---|---|---|---|---|
| pēnsāre (vulgar: pēsāre) |
pesare | pesar | pesar | peser | (to weigh) | pesar |
| pēnsāre | pensare | pensar | pensar | penser | (to think) | pensar |
Ref. xxxv. Ancora un altere exemplo:
| latino | italiano | espaniol | portugese | francese | anglese | interlingua |
|---|---|---|---|---|---|---|
| prehensio, prensio | prigione | prisión | prisão | prison | prison | prision |
| prensione | prensión | preensão | préhension | prehension | prehension, prension |
(Ref. xxxv).
Le vocabulos que appare in interlingua como ‘therapeutic’ e ‘therapia’ ha lor origine in commun, via le nove latino, in le verbo grec θεραπεύω (therapeúō). Totevia le duo non esseva derivate le un del altere. Pro isto in le Interlingua-English dictionary, illos es duo parolas separate, e le forma del un non es influentiate per le forma del altere (xxxvi, xxxvi).
A vices vocabulos trovate in linguas de controlo romance ha lor origine in linguas germanic. Exemplo: le italiano ‘aringa’, espaniol e portugese ‘arenque’, francese ‘hareng’. Le forma anglese ‘herring’ e germano ‘Hering’ da supporto additional pro facer le parola international, ma pote esser ignorate in determinar le forma del parola in interlingua, como nos lo ha vidite (tamen in un situation alique differente) de beech e brother. Le parola in interlingua es ‘haringo’ (xxxvii) (*).
Le anglese carafe, italiano caraffa, francese carafe arrivava in iste linguas ab le espaniol/portugese garrafa, que mesme ha provenite de un vocabulo arabe ‘gharrâf’. In interlingua le parola es ‘carrafa’ proque le g- initial es invalidate per le c- in le altere linguas (xxxviii) (*).
Non solo etymologia e forma es importante, ma anque significato (xxxix, xl, xli, xli).
Si tosto que un parola monstra se parte del vocabulario international, altere parolas pote esser derivate de iste. Hic es un lista de prefixos e suffixos, e le detalios se trova in le Interlingua Grammar.
Datas de translatar: Le 30 de julio, e le 1, 24, 26, e 30 de augusto, le 1, 3, 5–7 de septembre 2020