Csókolom

Csókolom: nieuwe cd Ludo Luda

Op 12 oktober 2001 woonde ik in Amsterdam het optreden bij ter gelegenheid van het uitkomen van de nieuwe Csókolom-cd getiteld "Ludo Luda ~ Fools Fancy". Evenals de vorige is deze cd uitgebracht door Arhoolie Productions. (Zie ook bol.com).
Het optreden vond plaats in het Pleintheater aan het Sajetplein 29. Een klein, sfeervol theater. Plaats voor zo'n 80 toeschouwers, geen verhoogd podium, maar de zitplaatsen voor het publiek grenzen direct aan de vloer waarop de artiesten optreden. Ik zat gelukkig helemaal vooraan, op nauwelijks drie meter afstand van de artiesten. De zaal van dit Pleintheater lijkt wel wat op die van Rasa in Utrecht. Zeker een geschikte locatie voor dit soort intieme, emotionele, en bij tijden toch ook vaak uitbundige, komische, feestelijke muziek.

Het optreden was heel verfrissend: voor de pauze allemaal nieuwe nummers, na de pauze ook wat oude bekenden in iets verschillende uitvoeringen, en nog meer nieuwe nummers. Dezelfde virtuositeit van alle vier de groepsleden, dezelfde uit Zuidoost-Europa afkomstige muziekstijlen ook weer, maar nu in diverse nummers ook meer wat minder traditionele, jazzy uitbouwen. Voor Csókolom een enigszins nieuwe ontwikkeling, hoewel de meeste groepsleden zich in hun muziekcarrière al vaker met jazz hebben beziggehouden.
Voorbeelden van zulke verrassende klanken: het einde van "Jove malaj mome" (nummer 11 op de cd), aan het eind van "Csillagok" (13), en de tussenstukjes in "Megragjak a Tüzet" (17).

De naam van de tweede cd "Ludo Luda", wat dus vertaald wordt als "Fools fancy" of "De gril van de dorpsgek", is vermoedelijk Kroatisch. Kroatisch is Anti's moedertaal (of één van haar moedertalen?), omdat ze in haar jeugd in Zagreb gewoond heeft. Hoe die titel grammaticaal precies in elkaar zit kan ik niet reconstrueren, door gebrek aan inzicht in deze taal.
Grappig is wel dat "Ludo luda", als het Esperanto was, ook wel "speels spel" zou kunnen betekenen. Maar dat hebben de makers waarschijnlijk niet in gedachten gehad. Er worden veel talen gebruikt op de cd's van Csókolom, Hongaars, Roemeens, Romany (Zigeunertaal) en Kroatisch, maar geen Esperanto. Terecht, want dat zou ook niet passen in de traditie van deze muziek.

Enkele nummers verdienen voor mij een speciale vermelding, hoewel vrijwel alle tracks evenzeer de moeite waard zijn:

"A csitári hegyek alatt", nummer 5. De Hongaarse tekst kwam me vaag bekend voor. Maar omdat dit weer een compleet andere uitvoering is, duurde het een tijdje voordat ik weer wist waar dit het eerder gehoord had: de cd Balogh Kálmán & the Gipsy Cimbalom Band, nummer 8 (ook eenmaal live gehoord).
"Jove malaj mome", nummer 11. Dit nummer, waarin de bas van Gregor Schaefer een prominente rol speelt, heeft een zeer eigenaardig ritme, dat bij eerste horen even moelijk op te pakken is. Als ik het goed hoor is het een vijfkwartsmaat, verdeeld in 3 en 2. Het eerste gedeelte bestaat uit twee keer lang, drie keer kort (het is geen morse!), waarbij lang anderhalf keer zo lang is als kort. Het tweede deel van de maat is twee keer lang en één keer kort. Totaal is het schema dus: 3-3-2-2-2 - 3-3-2. Op de eerste anderhalf lange toon van elk maatdeel ligt een sterk dynamisch accent, waardoor ik eerst nog twijfelde over 3-2-2-2-2 - 3-2-2 (dan zou het een negenachtste geweest zijn), maar dat is het niet.
"Csillagok, csillagok", nummer 13, met dat heerlijke, langzaam en asymmetrisch wiegende ritme dat alleen maar voorkomt in de muziek uit dit deel van de wereld. Ik denk dat het gewoon een driekwartsmaat is, bestaande uit 1+2, maar het klinkt veel ongewoner. Misschien is het toch iets veel moeilijkers. Ik zou het graag zeker willen weten. Maar aanvoelen en meegaan in de muziek is altijd minder moeilijk dan het ook in aantoonbaar juiste cijfertjes uit te kunnen drukken. En zo hoort het ook.
Vergelijk ook het nummer "Anii Mei" (9 op deze cd, 11 op de vorige), dat een gewone maatsoort heeft, maar toch een eigenaardige indruk maakt, mogelijk door het sterke accent op de tweede van de vier tellen. De uitvoeringen op de beide cd's zijn verschillend, persoonlijk geef ik in dit geval de voorkeur aan de oudste versie.
Khelimasko Shavo (18). Een heerlijk stuk muziek. Zo levendig, springerig, opgewonden en opwindend. Zenuwachtig op een prettige manier. Niet goed uit te leggen, moet je horen. Gastoptredens van Reinier Voet (gitaar) en Robin Draganić (contrabas).
Hajnali, nummer 10. Tijdens het optreden werd het heel toepasselijk als laatste nummer, in de toegift, gespeeld. Prachtig, zeer emotioneel, bijna sentimenteel, met die bekende maar steeds weer onverwachte harmonieën die zo typerend zijn voor dit soort muziek. (Hier nog een voorbeeld van een hajnali, gearrangeerd door Hein Krammer.)
Er is een moment in dit stuk dat nog mooier is dan de rest: waar de melodie omhoog gaat, vanaf d, naar e en a (ik versimpel de feiten nu even grof, de vele versieringen zijn minstens zo belangrijk als de eigenlijke melodie), en net als je denkt dat het hoogste punt bereikt is gaat het nog hoger, een hele kwart hoger, naar d. Zo extreem mooi dat het bijna pijn doet.
Muziektechnisch een stapeling van kwarten, vermoed ik, e-a-d, hoewel ik twijfel of die e er wel echt is. Het vreemde is dat die laatste hoge d het spannendste en meest gespannen moment van het hele stuk is, terwijl d toch de grondtoon (tonica) van het nummer is, en je normaal bij terugkeer naar de tonica de oplossing, de ontspanning zou verwachten. Maar hier juist niet.
Alleen al deze ene seconde, die drie keer voorkomt (0:29, 1:07, 1:30, de eerste keer het mooiste), zou ik voldoende reden hebben gevonden om deze cd te kopen.. Maar ik heb hem natuurlijk al, gelukkig.