(eigen vertaling uit het Engels)
Stel dat er helemaal geen banken waren. Stel u voor dat iemand in zo’n wereld, ze heet bijvoorbeeld Patricia, een huis wil kopen, of een auto, of een bedrijf wil beginnen. Maar daar heeft ze niet genoeg geld voor.
Zij kan met familie, vrienden, buren en bedrijven in de buurt gaan praten, om te zien of die haar geld willen lenen.
Ze heeft bijvoorbeeld 200.000 euro nodig. Een paar mensen die zij kent hebben wel wat geld over, maar niet zo veel. Ze zal met veel verschillende uitleners moeten praten om genoeg geld bij elkaar te krijgen.
Er zijn potentiële geldverstrekkers (bijv. bedrijven) die misschien wel veel geld hebben, zelfs meer dan Patricia nodig heeft, maar die zijn niet bereid het aan haar te lenen, omdat ze haar niet zo goed kennen en haar niet voldoende vertrouwen om het risico te durven nemen.
Weer anderen hebben geld, bijvoorbeeld geld dat ze opgespaard hebben om een huis te laten bouwen. Maar de bouw is nog niet gestart. Of het gaat om een bedrijf, dat volgend jaar een fabriek erbij gaat bouwen, maar nu nog niet. Ze hebben een tijdelijk overschot aan geld, dat ze uit zouden kunnen lenen voor iets als zes maanden of een jaar, maar ook niet veel langer. Ze weten nog niet precies hoe de zaken zich zullen ontwikkelen en ook niet hoe snel.
Maar Patricia, die 200.000 euro nodig geeft om een huis te kopen, heeft dat geld nodig over een periode van 20 of 30 jaar.
Misschien had ze een betere kans als ze zekerheid kon bieden, zoals in de vorm van een hypotheek (het recht om het onderpand te verkopen in geval van wanbetaling). Maar hoe organiseer je dat als er een heleboel verschillende geldverstrekkers zijn en maar één huis?
Het kan zijn dat Patricia uiteindelijk toch het geld bij elkaar weet te krijgen en haar huis kan kopen. Maar hoe ze het ook aanpakt, het is een hoop gedoe en er moet moeizaam onderhandeld worden met veel verschillende partijen.
Omdat er in de echte wereld wel banken zijn, is het allemaal zo veel makkelijker. Patricia kan naar één bank gaan (of naar een paar, om te zien of er één een beter aanbod heeft), en als de onderhandelingen lukken, krijgt ze het hele bedrag over de benodigde looptijd tegen de afgesproken voorwaarden. Veel minder gedoe, minder inspanning, minder onzekerheid.
Dat is mogelijk doordat banken diverse transformatiefuncties uitvoeren, die bovengenoemde moeilijkheden grotendeels uit de weg ruimen. De bank zorgt ervoor, in plaats van elke afzonderlijke lener apart. De bank kan dat, door haar grootte, het aantal klanten en de aanwezige expertise.
Dat maakt banken nuttig, zelfs onmisbaar in de moderne maatschappij.
Nu gaan we eens meer in detail kijken naar die transformatiefuncties.
Een bank kan 100 spaarrekeningen met een saldo van 100 euro, 90 rekeningen met 1000 euro erop, en twee van 50.000 euro, combineren om daarmee een hypothecaire lening van 180,000 euro te verschaffen. (20.000 euro blijft achter als kasreserve, als de centrale bank dat eist.)
De bank kan dat doen doordat ze zo veel klanten met spaarrekeningen heeft, grote en kleine.
In omgekeerde richting zou een bank een belegging van een pensioenfonds, groot 100 miljoen, kunnen omzetten in 500 hypotheekleningen van ieder 200.000 euro. Of 400 van 200.000, 150 van 100.000 en 10 ter grootte van 500.000 euro. Of elke andere combinatie, al naar behoefte.
De bank kan dat doen doordat ze zo veel klanten heeft die een hypotheek willen.
Hypotheken zijn voor de lange termijn, met een looptijd van bijvoorbeeld 20 of 30 jaar. Spaarrekeningen kunnen ook een langetermijnkarakter hebben, of een kortere opzegtermijn. Althans in Nederland zijn er ook steeds meer spaarrekeningen die direct opvraagbaar zijn.
Toch kan een bank het geld daarop gebruiken om bijvoorbeeld een hypotheeklening te financieren. Dat is zo omdat de bank veel verschillende klanten heeft, en zelfs bij een direct opvraagbare spaarrekening blijft in de praktijk het meeste geld er langere tijd op staan.
Minder drastisch kan een bank geld op spaarrekeningen met een opzegtermijn of looptijd van een jaar, transformeren tot een investeringslening voor vijf jaar voor een bedrijf. Enz. enz.
Als ik naar een bank ga en daar geld wil inleggen, verwacht ik dat ze dat altijd aannemen. Ze gaan niet zeggen “Sorry, we weten nu even niet hoe we dat geld zinvol kunnen gebruiken, we moeten eerst iemand vinden die dat bedrag wil lenen. Probeert u het volgende week nog maar eens.”
Omgekeerd, als ik naar een geldautomaat ga om flappen te tappen, verwacht ik niet dat er een melding op het scherm komt “Onze excuses voor de overlast, maar volgende week gaat bedrijf X zijn lening aflossen, dus dan hebben we waarschijnlijk wel het gewenste bedrag voor u beschikbaar.”
Zonder banken, als alle leningen bilateraal waren (rechtstreeks van verstrekker aan lener), zouden zulke toestanden voortdurend optreden. Banken kunnen dat vermijden, doordat ze veel klanten hebben, elk met een verschillend betalingspatroon, en ruime buffers.
In mijn voorbeeld had ik het over een lokaal bedrijf, dat wel genoeg geld heeft voor Patricia’s hypotheeklening, maar dat het te riskant vindt het haar te lenen. Dat bedrijf durft dat geld waarschijnlijk echter wel op de bank te zetten, omdat de bank een reputatie van betrouwbaarheid heeft.
De bank, op haar beurt, kent Patricia al jaren, kent haar betalingsgedrag, kan een hypotheek vestigen op haar huis, en durft het risico daarom wel aan. Bovendien is 200.000 euro een hoop geld voor Patricia en dat plaatselijke bedrijf, maar relatief weinig voor een bank van enige omvang.
Al die transformaties, waaronder de risicotransformaties, brengen zelf voor de bank ook weer risico’s met zich mee. Als de bank bijvoorbeeld langlopende leningen financiert met kort spaargeld, gaat ze ervan uit dat de meeste spaarders voorlopig hun geld niet zullen opnemen en bovendien niet allemaal tegelijk. Maar, als veel spaarders opeens toch onverwacht veel gaan opnemen, moet de bank dat weten op te vangen. Dat is een risico.
Gewoonlijk kan een bank die risico’s dragen, vanwege haar omvang, de stroppenpot en de aanwezige expertise.
Het functioneren van banken in de moderne samenleving lijkt op dat van supermarkten.
U kunt natuurlijk uw eten rechtstreeks van de boer en van voedselverwerkende fabrieken kopen. Maar dan loopt u tegen veel problemen op van hetzelfde soort als die ik beschreef in het voorbeeld aan het begin van dit artikel.
Met een supermarkt kunt u daar gewoon naartoe gaan en alles kopen wat u nodig hebt, waarbij zij maar moeten uitzoeken waar ze het vandaan halen en hoe ze dat organiseren wat betreft afstand, prijs, kwaliteit en hoeveelheden.
Daar zit natuurlijk wel een prijskaartje aan: supermarkten kopen goedkoper in dan wat ze de consument laten betalen. Er is een prijsmarge. Evenzo hanteren banken een rentemarge.
Banken zijn geldsupermarkten. En geldgroothandels.
De supermarktanalogie is heel triviaal. Terwijl ik dit artikel aan het schrijven was, vroeg ik me regelmatig af of ik dit echt allemaal moest gaan uitleggen, terwijl iedereen het natuurlijk allang weet en begrijpt.
Maar het blijkt nodig, want afgaande op wat ik her en der op internet lees, snappen een heleboel mensen gewoon niet hoe het zit met banken. Ze begrijpen niet waarom banken zo nuttig zijn als ze zijn. Sommigen willen zelfs alle banken afschaffen. Dat is heel onverstandig. Een stap terug naar het verleden.
Copyright © 2012 R. Harmsen. Alle rechten voorbehouden.