Idee in de nacht van 14 op 15 november 2022, en ook al op 12 april 2022. Tekst .
Al jaren is er een enorme versnippering in de Nederlandse politiek. Bij de laatste parlementsverkiezingen, op 17 maart 2021, kregen 17 partijen zetels in de Tweede Kamer. Door interne ruzies en afsplitsingen zijn het er inmiddels 21 geworden. De vorming van een regeringscoalitie, van vier partijen, verliep bijzonder moeizaam en duurde veel te lang. De vergaderingen van de Kamer nemen vaak veel tijd in beslag, mede doordat er zoveel fracties zijn, die in principe allemaal recht op spreektijd hebben.
In heel veel landen, met verschillende systemen, functioneert de democratie niet goed. Wie kritiek heeft op dictaturen zou er een goed werkende democratie tegenover moeten kunnen stellen. Dat lukt nu niet. Daarom is het verbeteren van de democratie voor de hele wereld en het lot der mensheid van groot belang.
In september 2010 bedacht ik een oplossing waarbij de niet-stemmers zouden meetellen als een fractie, die automatisch zowel de regerende coalitie als de oppositie zou steunen. Dat zou de coalitievorming vereenvoudigen en versnellen, en leiden tot een slagvaardiger regering.
Zelf zag ik een mogelijk probleem als kwaadwillige politici er misbruik van zouden maken. Maar ik dacht dat parlementariërs daar te serieus voor waren, zodat het geen probleem was. Nu echter, nu het populisme zo veel aanhang heeft, en er zelfs gekozen volksvertegenwoordigers zijn die complottheorieën aanhangen, ben ik daar minder gerust op. Daarom steun ik mijn eigen voorstel van toen nu nauwelijks meer.
Lange tijd was ik tegen een kiesdrempel. Ik vond dat partijen met een kleine aanhang ook in de Kamer hun stem moeten kunnen laten horen.
Inmiddels denk ik dat een kiesdrempel, van bijvoorbeeld 5% zoals in Duitsland, onvermijdelijk is. Dat zou zorgen voor een flinke opruiming in het aantal fracties. Door de opkomst van internet kunnen andersdenkenden hun stem ook wel laten horen zonder in het parlement vertegenwoordigd te zijn.
Maar ik ga nog verder.
Mijn nieuwe voorstel is een fusie van het Brits-Amerikaanse tweepartijenstelsel, de Duitse kiesdrempel, en de Franse presidentsverkiezingen met twee rondes.
Ik stel voor de Nederlandse staatsinrichting, die lijkt op die van bijvoorbeeld Duitsland, Israël, Portugal en Italië, op wezenlijke punten te handhaven:
Het staatshoofd heeft een ceremoniële functie, maar politiek nauwelijks macht. Of dat staatshoofd een koning is of een president, maakt in wezen niet uit.
De politieke macht berust bij ministers, geleid door een minister-president. (Eventueel zijn er ook onderministers of staatssecretarissen.) Die ministersploeg zoekt steun bij het parlement. Het parlement heeft de bevoegdheid een minister of de hele regering weg te sturen.
De rechtspraak is onafhankelijk. Rechters, parlement en regering vormen samen de Trias Politica, voor een goede scheiding der machten.
Sommige staatsinrichtingen hebben nadelen:
In bijvoorbeeld Frankrijk, Rusland en de Verenigde Staten heeft de gekozen president veel macht. Dat is onwenselijk, omdat daardoor oppositionele belangen te weinig gediend worden.
Scheiding der machten is goed, maar die mag niet leiden tot stagnatie. In de Verenigde Staten heeft de president macht, maar het Huis van Afgevaardigden en de Senaat ook. Door tussentijdse verkiezingen is de samenstelling van de beide Kamers van het Congres vaak verschillend. Het tweepartijenstelsel, als gevolg van het kiessysteem first past the post, of winner takes all, leidt er dan vaak toe dat de president de tweede helft van zijn ambtstermijn niets meer voor elkaar krijgt, doordat het parlement al zijn voorstellen blokkeert.
In Nederland wordt de Senaat anders gekozen dan de Volksvertegenwoordiging, namelijk getrapt via de Provinciale Staten. Ook dit leidt vaak tot extra moeilijkheden bij het vormen en handhaven van een effectieve regeringscoalitie. Noodzakelijke beslissingen en maatregelen kunnen niet genomen worden, of lopen ernstige vertraging op.
In China lachen ze ons, democratische landen, waarschijnlijk daarom uit. China is een dictatuur. Dat is kwalijk, maar er worden tenminste wel beslissingen genomen.
Mijn voorstel is: een eenkamerig parlement, geen senaat, een staatshoofd vrijwel zonder politieke macht, Trias Politica, de uitvoerende macht ligt bij een ministersploeg die de steun van het parlement nodig heeft.
Het parlement wordt gekozen met evenredige vertegenwoordiging, in twee ronden. In de eerste ronde mogen alle partijen meedoen. In de tweede ronde, twee weken later, doen alleen nog de grootste drie partijen uit de eerste ronde mee.
Dit heeft het effect van een forse kiesdrempel, maar met een bezinningsmoment voor de kiezers. Wie de partij van eerste voorkeur in de eerste ronde uitgeschakeld ziet worden, kan alsnog kiezen uit drie grotere partijen. De uitslag van de tweede ronde is bepalend voor de zetelverdeling in het parlement, ook als die afwijkt van de resultaten die de drie overgebleven partijen behaald hadden in de eerste ronde.
Het parlement heeft een oneven aantal zetels, bijvoorbeeld 101. Doordat er nooit meer dan drie partijen zijn, is een groter aantal, zoals de huidige 150 in Nederland, niet nodig. Een goede werkverdeling is ook met 101 zetels mogelijk. Of 99 of 75.
Omdat de coalitievorming voortaan snel en gemakkelijk is, kan de zittingsduur verminderd wordt. Drie jaar is lang genoeg. Omdat er geen senaat meer is, wordt de rol van de kiezer bij de checks and balances belangrijker. Het volk moet snel opnieuw kunnen kiezen. Daarom niet vijf, niet vier, maar slechts drie jaar tussen de parlementsverkiezingen.
Dit systeem heeft een effect op de partijvorming: met een kleine partij bereik je weinig. Er is dus een stimulans om kleinere, verwante partijen te fuseren tot één grotere. De verkiezingen zijn op basis van partijen (juridisch verenigingen met leden), niet van personen. Afsplitsingen kunnen niet meer. Wie het vertrouwen van de fractie verliest, of zich zelf niet meer met de partijlijn kan vereenzelvigen, moet de Kamer verlaten, en wordt vervangen door de volgende kandidaat op de kieslijst.
Fusies of splitsingen van partijen gelden alleen bij de volgende verkiezing, maar niet tussen de eerste en tweede ronde, en ook niet tijdens de zittingsperiode van het parlement.
Voordelen:
Het blijkt dat al op 12 januari 2022 iemand hetzelfde idee had, namelijk voormalig burgemeester Paul Scholten. Kleine verschillen met mijn voorstel: hij stelt voor de tweede ronde na een maand te doen, ik na twee weken. En hij wil verder met de grootste zes partijen, ik met drie. Hij haalt inspiratie uit sporttoernooien, ik uit de Franse presidentsverkiezingen.
Maar in essentie hetzelfde idee. Citaten uit het krantenartikel:
“Negentien fracties in de Tweede Kamer, dat is te veel van het goede, stelt oud-burgemeester Paul Scholten vast. Een kiesdrempel is echter ondemocratisch. De oplossing voor de versplintering ligt in de sport: verkiezingen met een voorronde en een eindronde.”
“Kamerverkiezingen in twee ronden. In de eerste ronde (de voorronde) mag elke partij meedoen, in de tweede ronde (de eindronde) een maand later, alleen de zes grootste uit de eerste ronde. In beide ronden mogen alle kiezers meedoen, steeds telt elke uitgebrachte stem. Dus voortaan nooit meer dan zes fracties in de Kamer.”
Copyright © 2022, R. Harmsen, alle rechten voorbehouden, all rights reserved.