Toch districten?

7 maart 2024

Ik was altijd fel tegen een districtenstelsel om de politieke versnippering tegen te gaan, omdat ik dit opvatte als identiek aan het Angelsaksische “first past the pole”-systeem. Er is dan maar één winnaar, en dus één vertegenwoordiger per district. Dat is het totale tegendeel van een evenredige vertegenwoordiging, en dat vind ik erg verkeerd.

Maar natuurlijk zijn ook districtenstelsels denkbaar waarbij er meer vertegenwoordigers zijn per district. Misschien is dat ook wat Pieter Omtzigt recent voorgesteld heeft, maar ik heb me daar niet in verdiept.

Aanstaande zondag, 10 maart, zijn er parlementsverkiezingen in Portugal. Ik volg de Portugese politiek niet intensief, maar ik weet wel dat zij na verkiezingen meestal snel een nieuwe regering hebben. De maandenlange uitzichtloze formaties, zoals er nu ook weer een gaande is in Nederland, en die we ook kennen van landen als België, Israël, Spanje en Italië, die zijn er niet in Portugal. Toch hebben zij, voor zo ver ik weet, net als wij evenredige vertegenwoordiging.

Ik las vanmorgen eens wat in de Wikipedia, en daarin staat ook wat uitgelegd over het kiesstelsel van Portugal. Ze hebben daar 230 zetels in het parlement. Elk district (letterlijker: kieskring, círculo eleitoral) levert daar een aantal van, de grootste steden Lissabon en Porto 48 en 40, maar dunbevolkte districten als Bragança, Guarda, Évora en Beja hebben maar drie vertegenwoordigers te kiezen. Tenslotte zijn er twee zetels voor stemgerechtigde Portugezen die buiten Portugal maar in Europa wonen, en twee voor mensen in diezelfde situatie maar buiten Europa.

Er wordt een geheel aantal zetels bepaald volgens de methode D’Hondt (niet genoemd naar Maurice de Hond, maar naar de Belg Victor D'Hondt), wat effectief een kiesdrempel oplevert van ruim 2% voor Lissabon, via 20% bij de Azoren en 33% bij genoemde dunbevolkte kieskringen, tot zelfs 50% voor de geëmigreerde kiezers en Portalegre.

In het huidige Portugese parlement (dat dus na a.s. zondag zal worden afgelost) hebben slechts 8 fracties zitting. Vergelijk dat eens met de onwerkbare 17 of 20 die de laatste jaren in Nederland gebruikelijk zijn. Dit zal ten dele komen door een ander politiek klimaat, maar de inrichting van het kiessysteem zal er toch ook wel iets mee te maken hebben, denk ik.

Het wordt nog spannend hoe groot de relatief nieuwe rechtsradicale partij ‘Chega!’ gaat worden (dat betekent: Genoeg!), en wat dat gaat doen met de regeerbaarheid. Maar dat terzijde.

We zouden in Nederland ook zo’n systeem kunnen invoeren, en eventueel de door velen als te groot gevoelde invloed van de Randstad wat terugdringen door minder volkrijke districten iets meer zetels per inwoner toe te kennen. Zoiets is er ook bij het Europees parlement: kleinere landen hebben meer zetels dan ze puur op grond van hun inwonertal zouden verdienen.